ΕΠΙ(ΜΕΤΑ)ΘΑΝΑΤΙΕΣ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ: Προσέγγιση του θέματος, εξ επόψεως Ορθοδόξου
Πρωτ. Εμμανουήλ Γιαννούλη ,εφημερίου Ι. Μητροπολιτικού Ναού Κοιμήσεως Θεοτόκου Αιγίνης
«Ει Μωϋσέως και των Προφητών ουκ ακούουσιν, ουδέ εάν τις εκ νεκρών αναστή πεισθήσονται»
(Λουκ. 16,19)
Αίγινα, 26/02/2016
1. Εισαγωγή
Ζωή και θάνατος είναι το μυστήριο του ανθρώπου. Σταυρός και Ανάσταση, εκείνο του Θεανθρώπου. Προηγείται ο Σταυρός, έπεται η Ανάσταση. Αυτοί είναι οι δύο πόλοι της σωτηρίας του ανθρώπου, το μυστήριο της Ενσάρκου Οικονομίας του Σωτήρος Χριστού. Ο Σταυρός είναι ο άθλος, η Ανάσταση το έπαθλο.
Η Χριστιανική πίστη θεμελιώνεται πάνω στο γεγονός της Αναστάσεως του Κυρίου: «Ει Χριστός ουκ εγήγερται, ματαία η πίστις ημών, μάταιον το κήρυγμα ημών»( Απ. Πέτρος, Καθολική Επιστολή). Και στο Σύμβολο της Πίστεως ομολογούμε: «… Αναστάντα την τρίτη ημέρα κατά τας Γραφάς». Στο ίδιο Σύμβολο ομολογούμε και την πίστη μας στην Ανάσταση του ανθρώπου, ως ολότητας, ως ψυχοσωματικής υπάρξεως νοουμένου: «… προσδοκώ Ανάστασιν νεκρών και ζωήν του μέλλοντος Αιώνος…».
Η χριστιανική θεώρηση του δόγματος της Αναστάσεως, για ορισμένους αποτελεί «σημείον αντιλεγόμενον». Ο σύγχρονος Δυτικός άνθρωπος φαίνεται πως δυσκολεύεται γενικά στην αποδοχή της Ορθόδοξης πνευματικής ζωής και των Μυστηρίων, καθότι η ζωή του συλλαμβάνεται να είναι, από τα σχολικά του κιόλας χρόνια, βαθιά διαποτισμένη από μία ουμανιστική Παιδεία, στο πνεύμα του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού μιας λογοκρατούμενης (rationalismus)- πλην θνησιγενούς- Δυτικής κοινωνίας, στην οποία ζει και κινείται! Συνέπεια τούτου είναι, το λογικό του να αντιστέκεται στην παραδοχή του: « ημών το πολίτευμα εν ουρανοίς υπάρχει»… Η ζωή του περιορίζεται στην αυτάρκεια των υλικών αγαθών, εξορκίζοντας ταυτόχρονα τον θάνατο, σαν να μην υπάρχει καθόλου αυτή η πραγματικότητα… Ζει, θεωρώντας ότι ο θάνατος αφορά τους άλλους, και όχι αυτόν… Σύμφωνα με τον λόγο του Κυρίου, ο ορθολογιστής άνθρωπος και νεκρό ακόμη να δει να ανασταίνεται, μπορεί αρχικά να εντυπωσιασθεί, όμως δεν θα πιστέψει! Τούτο συμβαίνει, επειδή στις περισσότερες των περιπτώσεων ο νους του βρίσκεται αιχμαλωτισμένος κάτω από την «δουλεία των αλόγων παθών»…
Η Αγία Γραφή, βέβαια, αναφέρει ορισμένα παραδείγματα αναστάσεως νεκρών, όπως λ.χ την ανάσταση του υιού της χήρας στα Σάρεπτα από τον Προφήτη Ηλία, κατά την εποχή της Π.Δ, ή την αντίστοιχη του υιού της χήρας στη πόλη Ναϊν, της θυγατέρας του Ιαείρου και του Λαζάρου, στην Κ.Δ. Και στη ζωή των μελών της Εκκλησίας, αναφέρονται παρόμοια γεγονότα, όπως είναι λ.χ η ανάσταση των επτά Παίδων στην Έφεσο κ.ά.
2. Η επιλογή του ανθρώπου
Κατάληξη αλλά και κορυφαία στιγμή του Σταυρού είναι ο θάνατος. Βέβαια, με την σύγκρουση του στο Θεανδρικό Σώμα του Κυρίου πάνω στο Σταυρό ,εκμηδενίστηκε, νικήθηκε! «Πού σου θάνατε το νίκος;», αναφωνεί τη νύκτα της Λαμπροφόρου Αναστάσεως ο Ιερός Χρυσόστομος! Ο θάνατος εισήλθε στη ζωή του ανθρώπου ως μεταπτωτικό φαινόμενο. Αποτελεί το βαρύ αντίτιμο της επιλογής του Αδάμ να αυτονομηθεί από τον Δημιουργό του, για να «απολαύσει» τα αγαθά της «ελευθερίας» του. Με αυτό τον τρόπο , και εξαιτίας της παρακοής, εισήλθε ο θάνατος στο Γένος των ανθρώπων. Είναι η φυσική συνέπεια, αλλά και το αποκορύφωμα της επιλογής του ανθρώπου να αποκοπεί από την πηγή της Ζωής. Η τιμωρία, αλλά ταυτόχρονα και η εκδήλωση της άμετρου Φιλανθρωπίας του Θεού « ίνα μη το κακόν αθάνατον γένηται. Αποτελεί, όμως και τον έσχατο εχθρό του ανθρώπου, ο οποίος θα καταργηθεί κατά την «ημέραν του Κυρίου την μεγάλη και επιφανή».
3. Η στάση του ανθρώπου έναντι του μυστηρίου του θανάτου
Ο θάνατος αποτελεί το μεγαλύτερο μυστήριο της ανθρώπινης υπάρξεως, αξεδιάλυτο, ακατανόητο, ξένο προς την οντολογική του υπόσταση, φοβερό και ως προς τις συνέπειες του: «Όντως φοβερώτατον το του θανάτου μυστήριον, πώς ψυχή εκ του σώματος βιαίως χωρίζεται εκ της αρμονίας και της συμφυΐας ο φυσικώτατος δεσμός…». Στέκεται με αγωνία ο άνθρωπος μπροστά στο πικρό ποτήρι του θανάτου. Μυστήριο είναι η λύση της συμφυΐας του σώματος. Μυστήριο είναι όμως και η μετά την έξοδο της ψυχής εκ του σώματος πορεία της προς την Αιωνιότητα, προς την «εκείθεν μακαριότητα»( ή και όχι…). Το άπαξ συλληφθέν στην μήτρα της μητέρας είναι (καταδικασμένο;) για την Αιωνιότητα! Ακατανόητη για τον πεπερασμένο ανθρώπινο νου είναι η μετάβαση από την υλική, την ενδοκοσμική ζωή , στην πνευματική , στην άνευ χρόνου και τόπου μετοίκηση της ψυχής. Έτσι ο άνθρωπος στέκεται με δέος και φόβο μπροστά στον θάνατο. Μη μπορώντας να δώσει- ή και να λάβει- πειστικές απαντήσεις στα σχετικά με αυτό το μυστήριο ερωτήματα , καταφεύγει συνήθως σε διάφορες αψυχολόγητες ενέργειες, όπως λ.χ το να «ξορκίσει» τον θάνατο κτυπώντας ξύλο, να τον προσπεράσει, να μην ασχοληθεί καθόλου μαζί του- λες και δεν υπάρχει- ακόμη και να τον εξωραΐσει με τα «φκιασίδια» του νεκρού ή τα λουλούδια στον τάφο του. Όλη η φροντίδα των νεκροπομπών συνίσταται στο να μοιράζουν λουλούδια στο κοιμητήριο, με όλα τα παρεπόμενά τους… Έτσι ,αυτές οι συνήθειες, που έχουν τώρα τελευταία δυστυχώς πολλαπλασιαστεί, τείνουν σιγά- σιγά να υποκαταστήσουν τα βασικά χριστιανικά καθήκοντα της φροντίδας( αυτό σημαίνει η λέξη «κηδεία» , από το ρήμα κήδομαι, που σημαίνει φροντίζω), όπως είναι π.χ η ολονύκτια προσευχή με την ανάγνωση του Ψαλτηρίου, με σκοπό να υποβοηθηθεί η ψυχή στο ανέβασμά της στον Ουρανό, ή ο ραντισμός του σκηνώματος με έλαιο ( συμβολισμός του «επορκιστού ελαίου» του Μυστηρίου του Βαπτίσματος), το οποίο ουσιαστικά σηματοδοτεί την αφιέρωση μας στον Χριστό και την Εκκλησία Του. Την είσοδο μας στην περιοχή της Χάριτος. Και το χώμα, αποτελεί το σύμβολο της επιστροφής του θνητού μέρους της υπάρξεως του ανθρώπου «εις γην εξ ής ελήφθη». Να, γιατί, η καύση των νεκρών αποτελεί πρακτική ξένη προς την Ορθόδοξη Πίστη… Η παρουσία τόσων αφθάρτων Αγίων Λειψάνων, αποτελεί εκδήλωση της ευαρέσκειας του Θεού για τον τρόπο ζωής των εκλεκτών Του τέκνων, με τον σεβασμό που έδειξαν στη ζωή στο χοϊκό μέρος της υπάρξεώς τους!
Για το υπαρξιακό αυτό ζήτημα του θανάτου αρκετά αναφέρονται στην Αγία Γραφή, Παλαιά και Καινή Διαθήκη. Επίσης, στην Ιερά Παράδοση της Εκκλησίας, στα Συναξάρια των Αγίων, καθώς και σε θέματα που καθάπτονται της καθημερινότητας των ανθρώπων. Η διαδικασία της εξόδου του ανθρώπου ξεκινά από αυτή τη ζωή και ολοκληρώνεται με την είσοδο στην Αιωνιότητα! Πιστεύουμε, ότι αυτή η επίγεια ζωή μπορεί να προσλάβει ουράνιες διαστάσεις και ότι συνεχίζεται μετά θάνατον. Με αυτή την έννοια δεν «υπάρχει» άλλη ζωή! Η ζωή του ανθρώπου είναι μία, απλά μεταβάλλεται η κατάστασή της. Όπως, π.χ, ο μεταξοσκώληκας, εκεί που είναι σκουλήκι και σέρνεται στη γη, ξάφνου μεταβάλλεται σε χρυσαλλίδα και πετάει στον ουρανό, το ίδιο ζώο είναι, δεν έχουμε δύο υπάρξεις … Αυτή η επίγεια ζωή, η «χαμοζωή», καλείται να γίνει «Χριστοζωή», να πάει εκεί που είναι ο Χριστός, όπως έλεγε και ο Άγιος Γέροντας Πορφύριος! Αποτελεί όμως πρόκριμα «δια την «ατελεύτητον ζωήν και την εν Χριστώ σωτηρίαν». Η τήρηση των Εντολών του Χριστού, με τον καθημερινό αγώνα της πνευματικής ζωής του πιστού, αποβλέπει στην αποκατάσταση της αθάνατης ψυχής του εις την «αγήρω μακαριότητα», «ένθα ουκ εστιν πόνος, ου λύπη, ου στεναγμός, αλλά ζωή ατελεύτητος», «…και την ποθεινήν πατρίδα παράσχου μοι, Παραδείσου πάλιν ποιών πολίτην με». Η επιστροφή στην Ουράνια Πατρίδα! Να ο πανανθρώπινος πόθος της ψυχής, όπως πολύ ωραία τον περιγράφει ο Ιερός Αυγουστίνος στις « Εξομολογήσεις» του. Ο λόγος του Απ. Παύλου στο σημείο αυτό είναι σαφής: «Βλέπομεν γαρ άρτι δι’ εσόπτρου εν αινίγματι, τότε δε πρόσωπον προς πρόσωπον»(Κορινθ. Α΄, 13:12). Σε αυτή τη ζωή βλέπουμε το πίσω μέρος του αργαλειού, ξέφτια και στριφτάδια… Τότε, θα μας αποκαλυφθεί όλο το σχέδιο της Θείας Προνοίας! Θα δούμε το υπέροχο σχέδιο από την καλή του μεριά…
4. Η Χριστιανική θεώρηση της εξόδου της ψυχής εκ του σώματος
Για το σπουδαίο αυτό ζήτημα θα αναφερθούμε σε ορισμένες εμπειρίες Πατέρων της Εκκλησίας: Ο Άγιος Γρηγόριος Πάπας Ρώμης συνέγραψε τους περίφημους «Διαλόγους» του (630 μ.χ). Μέσα σε αυτά τα κείμενα αναφέρονται περιπτώσεις εμφανίσεως οπτασιών και οραμάτων στους ετοιμοθάνατους , τόσον σε Αγίους όσον και σε αμαρτωλούς: «Συμβαίνει αρκετά συχνά η ψυχή που πρόκειται να εξέλθει να αναγνωρίζει ακόμη και αυτούς, με τους οποίους πρόκειται να της ορισθεί η ίδια ουράνια μονή, λόγω ισότητας πταισμάτων ή και βραβείων».(Αγ. Γρηγορίου του Μεγάλου, Διάλογοι, μτφρ. Στεφάνου δ.μ, με τίτλο: «Βίοι Αγνώστων Ασκητών, Έκδ. Αδελφότ. Ιερομ. Ιωάννου «Κοίμησις της Θεοτόκου», Αγία Άννα, Άγιον Όρος 1988, IV, 36, σελ. 344.). Στον βίο του Αγίου Μακαρίου του Αιγυπτίου αναφέρεται η παρουσία ενός αγγέλου, με σκοπό να απαντήσει στις ερωτήσεις του Αγίου για το μυστήριο της πέραν του τάφου ζωής. Ο ουράνιος απεσταλμένος τότε παρουσιάζει στον Γέροντα την πορεία της ψυχής προς τον ουρανό, τη διαμάχη με τους δαίμονες και την υπεράσπιση από τους αγίους αγγέλους με την παράθεση των αγαθοεργιών της. Επίσης γίνεται μία περιγραφή της ευφροσύνης του Παραδείσου και της δριμύτητας της Κολάσεως. Χαρακτηριστική είναι η αντίστοιχη περιγραφή από την «Διήγησιν της θεωρίας , την οποία έγραψα εγώ ο ταπεινός Γρηγόριος και μαθητής του Αγίου Βασιλείου του νέου», για την ψυχή της Γερόντισσας Θεοδώρας. {Αναγράφεται στο βιβλίο «υπεράσπισις της αληθείας και νίκη κατά του διαβόλου, συνταχθείσα το έτος 1894 υπό του για τον Οσίου Παχωμίου(Αρελά), εκ της σκήτης των Αγίων Πατέρων του Προβατείου Όρους της Χίου- έκδοσις της Γυναικείας Μονής Οινουσών Χίου, Αθήνα 1968, σελ 7 επ.}.(Πρόκειται για τον «Γέροντα» του Αγίου Νεκταρίου!).
Εκεί ,ο ιερομόναχος Γρηγόριος, πνευματικό τέκνο του Οσίου Βασιλείου του νέου ασκητού, περιγράφει ως εξής την εμπειρία θανάτου της Γερόντισσας Θεοδώρας, όπως αυτή του την διηγήθηκε με το γλωσσικό ιδίωμα της:
«Ώ ! τέκνον Γρηγόριε, πώς να σου διηγηθώ τον κίνδυνον και φόβον όπου υπέμεινα, ότε ήτον δια να χωρισθεί η ψυχή μου του σώματος; Πώς να σου εξηγήσω τους πόνους και στενοχωρίας, όπου υπέφερα έως ότου να χωρισθεί η ψυχή μου από το σώμα; Τους πόνους τους παρομοιάζω ,ως ο ζωντανός να ριφθή μέσα εις την φωτιάν γυμνός, και να κατακαίεται και να σπαράττη από των πόνων , και λίγον κατ’ ολίγον να αναλύει, έως ότου να αναχωρήσει η ψυχή εκ του σώματος. Τόσον πικρός, τέκνον μου, είναι ο θάνατος, πολύ δε περισσότερον του αμαρτωλού, ως εμέ! Δια δε τους δικαίους δεν ηξεύρω, τέκνον μου, οποίου είδους είναι, διότι εγώ η ταλαίπωρος ήμουν αμαρτωλή. Όταν δε εψυχομάχουν, έβλεπον γύρωθεν της κλίνης μου στεκόμενους πολλούς μαύρους και ασχήμους, οι οποίοι ανεκατεύοντο και εταράσσοντο και έτριζαν τα δόντια τους κατ’ εμού. Και εγαύγιζον ως σκύλοι και λύκοι, και έκαναν διαφόρων ζώων λαλιές, βροντώντες , λυσσώντες και μουγκρίζοντες ως βόδια, στρέφοντες τα άγρια και σκοτεινά πρόσωπα των και με εφοβέριζαν, των οποίων και μόνον η θεωρία είναι ανωτέρα πάσης κολάσεως, και όχι μόνον ετούτα, αλλά το χειρότερον ήτον, όπου δεν ημπόρουν να στερηθώ της θεωρίας των. Διότι γυρίζοντες τα ομμάτια των εδώ και εκεί δια να μη τους βλέπω, όμως ήτον αδύνατον να φύγω την θεωρίαν και τας φωνάς των, διότι απ’ όπου ήθελα να στρέψω τους οφθαλμούς μου τους έβλεπα, και ενώ ταύτα έπασχα και εστενοχωρούμην, βλέπω αίφνης δύο λαμπροτάτους νέους χαρούμενους με χρυσά μαλλιά και έλαμπαν ως τον ήλιον, ενδεδυμένοι φορέματα αστράπτοντα…» Στην συνέχεια η Θεοδώρα περιγράφει την άνοδον της ψυχής της προς τον ουρανό με τη συνοδεία δύο αγγέλων, οι οποίοι και πλήρωναν τα τελώνια με τις προσευχές που έκανε γι΄αυτήν ο κοινός πνευματικός τους Πατήρ με τον Γρηγόριο, ο Όσιος Βασίλειος. Περιγράφει, λοιπόν, πώς πέρασε η ψυχή της από τα τελώνια της καταλαλιάς, ύβρεως, θυμού και οργής, υπερηφανείας, βλασφημίας, φλυαρίας και μωρολογίας, τόκου και δόλου, οκνηρίας και ύπνου, φιλαργυρίας, μέθης, μνησικακίας, μαγείας και γοητείας, πολυφαγίας, ειδωλολατρείας, αρσενοκοιτίας, χρωματοπροσώπων, μοιχείας, φόνου, κλοπής, πορνείας και ασπλαγχνίας, μέχρι να φθάσει στην πύλη του ουρανού με τις ευχές του πνευματικού της πατρός, οπότε και μετά την είσοδο της, κάνει πλέον την περιγραφή των Ουρανίων Σκηνωμάτων του Παραδείσου.
Θα κατακλείσουμε το Κεφάλαιο με τον Ιερό Χρυσόστομο. Στις ομιλίες του «εις το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον», ο Ιερός Πατήρ με τον γλαφυρό του λόγο περιγράφει μερικές περιπτώσεις θανάτου κοινών αμαρτωλών. Γράφει: «Είναι δυνατόν να ακούσεις πολλούς να διηγούνται φοβερές ιστορίες και οράματα φρικτά , που δεν μπορούν ούτε καν να τα αντιμετωπίσουν οι μελλοθάνατοι, και τινάσσονται με μεγάλη ορμή πάνω στο κρεββάτι, και βλέπουν με τρόμο τους παρευρισκομένους, επειδή η ψυχή τους προσπαθεί να εισχωρήσει βαθύτερα και διστάζει εξαιτίας του φόβου να αποχωρισθεί από το σώμα και δεν υποφέρει την θέα των αγγέλων που έρχονται».
5. Επιστημονικές μαρτυρίες
Στον σύγχρονο κόσμο παρατηρείται κάποια σύγχυση και ασάφεια πάνω στο θέμα της μετά θάνατον ζωής. Υπάρχουν διάφορες αποκλίσεις, από την πλήρη απόρριψη μέχρι και τις κάθε είδους υπερβολές. Ταυτόχρονα, παρατηρείται όμως και μία αναζήτηση και ενδιαφέρον για το εν λόγω ζήτημα .Ο σύγχρονος άνθρωπος «ψάχνεται» στην αναζήτηση κάποιας αλήθειας, που αφορά την πορεία της ψυχής μετά θάνατον. Είναι όντως παράδοξο, συνάμα όμως και αληθινό: Ένας κόσμος κορεσμένος από ένα διάχυτο υλιστικό και ηδονιστικό πνεύμα, ταυτόχρονα να αναζητεί λύσεις και διεξόδους στην σφαίρα του υπερβατικού και του πνευματικού! Έτσι φαίνεται πως εξηγείται αυτή η αλλαγή στην μέχρι πρότινος επικρατούσα αντίληψη στους ιατρικούς και επιστημονικούς κύκλους, οι οποίοι γενικά θεωρούσαν το θέμα του θανάτου ως «ταμπού». Αυτοί οι άνθρωποι πριν εξοστράκιζαν οποιαδήποτε ιδέα σχετικά με την μετά θάνατον επιβίωση , την οποία και τοποθετούσαν στη σφαίρα του φανταστικού ή –στην καλύτερη περίπτωση- την αντιμετώπιζαν ως προσωπική πεποίθηση, η οποία στερείται κατά την γνώμη τους αντικειμενικών αποδείξεων. Τα τελευταία χρόνια όμως έχουν γραφεί αρκετά βιβλία μέσα στα οποία περιγράφονται «μεταθανάτιες εμπειρίες». Αναφέρουμε μερικά:
Τον Νοέμβριο του 1975 κυκλοφόρησε στην Αμερική ένα βιβλίο γραμμένο από ένα νεαρό ψυχίατρο, τον Ραίημοντ Μούντυ. Τίτλος του: «Η ζωή μετά τον σωματικό θάνατο» ( εκδόσεις Μπουκουμάνη, β’ έκδοση, Αθήνα 1977).
Αυτός συγκέντρωσε μαρτυρίες 150 ατόμων, οι οποίοι όπως ισχυρίζονταν ,είτε είχαν πεθάνει οι ίδιοι, ή είχαν φθάσει στο κατώφλι του θανάτου, είτε διηγήθηκαν στον γιατρό εμπειρίες ,που είχαν άλλοι τη στιγμή που πέθαιναν. Το βιβλίο αυτό είχε μεγάλη κυκλοφορία και φυσικό ήταν να δημιουργηθεί μεγάλο ενδιαφέρον για το ζήτημα. Περιέχει βέβαια πολλές ασάφειες, κυριότερη των οποίων υπήρξε η δήλωση του συγγραφέα πως δεν ήταν δυνατόν να μελετήσει κανείς το θέμα μόνο επιστημονικά. Πάντως ,ορισμένα από τα περιστατικά που περιγράφει θα μπορούσαν να συγκριθούν με τα χαρακτηριστικά αντίστοιχων εμπειριών που συναντούμε στην Ορθόδοξη Γραμματεία.
Τον Ιούλιο- Αύγουστο του 1976 κυκλοφόρησε επίσης στην Αμερική το βιβλίο «Απίστευτα και όμως Αληθινά». Εκεί αναγράφεται ένα περιστατικό με τίτλο : «Ένα απίστευτο και όμως αληθινό γεγονός», πάνω σε ένα ενδιαφέρον κείμενο, που γράφτηκε στα τέλη του 19ου αι., από κάποιον που επανήλθε στη ζωή, αφού παρέμεινε νεκρός επί 36 ώρες.(Εκδόσεις «Ορθόδοξος Κυψέλη», Θεσ/κη 1985).
Αλλά και φημισμένοι γιατροί, όπως η Ελίζαμπεθ Κιούμπλερ- Ρος ή άλλοι επιστήμονες έχουν αναγράψει σε βιβλία τους τις νέες τεχνικές επαναφοράς στη ζωή των «κλινικώς νεκρών». Πολλοί άνθρωποι, χωρίς καρδιακούς παλμούς και σφυγμό έχουν επανέλθει στη ζωή και τολμούν να μιλήσουν πλέον ανοικτά για επιθανάτια εμπειρία τους(βλέπε βιβλίο π. Σεραφείμ Ρόουζ «Η ψυχή μετά θάνατον», εκδόσεις «Μυριόβιβλος»2000).
Πάνω σε αυτό το θέμα έχουν γραφεί βιβλία μεγάλου ενδιαφέροντος για το ευρύ κοινό. Εδώ, βέβαια, μοιραία προβάλλει και το ακανθώδες θέμα του «εγκεφαλικού θανάτου» και της δωρεάς οργάνων για μεταμοσχεύσεις…
6. Αντιλήψεις άλλων λαών και δογμάτων
Οι Ινδοί βλέπουν-ως πιο πρωτόγονοι στα πιστεύω και στις αντιλήψεις τους-) όντα που ανταποκρίνονται στους φόβους τους. Ενώ οι Αμερικανοί (με τις «πεφωτισμένες» αντιλήψεις τους) βλέπουν οπτασίες εναρμονισμένες με την άνετη ζωή και τα πιστεύω τους. Μερικοί Προτεστάντες πιστεύουν είτε ότι η ψυχή μετά θάνατον ευρίσκεται σε μία κατάσταση ασυνειδησίας, είτε ότι πηγαίνει αμέσως να βρεθεί γενικά και αόριστα « με τον Χριστό». Αλλά και στους Ρωμαιοκαθολικούς τα πράγματα δεν είναι επαρκώς ξεκαθαρισμένα, αφού γίνεται λόγος για μία «ενδιάμεση κατάσταση ψυχών», για «καθαρτήριον πυρ», για « αξιομισθίες» του Πάπα και των Αγίων κ.ο.κ. Τέλος οι θεωρητικά άθεοι απορρίπτουν ακόμη και την ιδέα ότι η ψυχή επιζεί μετά τον θάνατο, οποιαδήποτε αποδεικτικά στοιχεία και αν τους παρουσιαστούν.
Μεγάλη σημασία έχει να δούμε τώρα ποια είναι η ερμηνεία που δίνεται σε αυτά τα φαινόμενα και ποια η ιδεολογική οπτική γωνία, από την οποία μπορεί να κατανοηθούν. Διότι μέσα στη σύγχυση και στην αποξένωση του σύγχρονου ανθρώπου από την αλήθεια του Θεού, οι ερμηνείες ευκολότερα καταπίπτουν στο επίπεδο της παραψυχολογίας, του πνευματισμού και της απόλυτης δαιμονικής πλάνης, για το τι πραγματικά συμβαίνει κατά την έξοδο της ψυχής από το σώμα του ανθρώπου.
Με αυτό τον τρόπο διαμορφώνονται μερικά κοινά σημεία όλων αυτών των εμπειριών και αντιλήψεων, τις οποίες μπορούμε να κατατάξουμε στα εξής τέσσερα στάδια:
7. Στάδια εμπειριών
1ο : Το πρώτο που συμβαίνει σε έναν άνθρωπο που πεθαίνει είναι η αίσθηση ότι αφήνει το σώμα του, χωρίς όμως να χαθεί και η αυτοσυνειδησία του. Καταλαβαίνει πως είναι νεκρός, ότι έχει μεταβεί σε κάποια άλλη διάσταση , ότι «πλέει» σε έναν άλλο χώρο με ένα νέο λεπτό-άυλο σώμα, βλέπει και ακούει τα πάντα, χωρίς όμως οι άλλοι να αντιλαμβάνονται την ύπαρξη του.
2ον: Βιώνεται μία αρχική κατάσταση μοναξιάς και αποξένωσης από τον μέχρι τότε γνωστό κόσμο. Δεν μπορεί πλέον να επικοινωνήσει άμεσα ο άνθρωπος με τον αισθητό κόσμο. Ταυτόχρονα αρχίζει μία άλλη συνάντηση με άτομα, τα οποία έχουν προαπέλθει, με συγγενείς, φίλους, γνωστούς, ή και με έναν διαφορετικό κόσμο. Αυτή η εμπειρία της συναντήσεως σε πολλές περιπτώσεις ξεκινά ήδη από την επιθανάτιο κλίνη και πολύ συχνά γίνεται αντιληπτή από τους γύρω ανθρώπους. Από την Ορθόδοξη πλευρά όλα αυτά είναι απολύτως συμβατά με την πίστη μας. Δεν εκπληττόμαστε, αφού στους βίους των Αγίων μας αυτά τα φαινόμενα είναι συνηθισμένα. Πολλοί ιερείς οι οποίοι παραβρίσκονται σε επιθανάτιο κλίνη είναι μάρτυρες διαφόρων ανεξήγητων μονολόγων και διαλόγων. Αυτό συμβαίνει όχι μόνον σε περιπτώσεις Αγίων αλλά και απλών ανθρώπων. Μία απλή χριστιανή ψυχή, ακούστηκε λίγο πριν τον θάνατο της να μονολογεί και να λέει: «Σε αυτό το λαμπρό σπίτι θα ζήσω; Σ’ ευχαριστώ Χριστέ μου!». Αντίθετα, στην περίπτωση κάποιου βλάσφημου ανθρώπου η ψυχή του βασανιζόταν να βγει για τρείς μέρες. Απεγνωσμένα ζητούσε σε βοήθεια την γυναίκα του και τους παρευρισκομένους, φωνάζοντας: «Ήρθαν κάποιοι μαύροι να με πάρουν! Κλείστε την πόρτα! Καρφώστε την, να μην μπουν μέσα!». Ξεψύχησε μέσα σε φρικτή αγωνία… «Θάνατος αμαρτωλού πονηρός»(δηλ. με πόνο), λέγει η Αγία Γραφή.
3ον: Ένα τρίτο χαρακτηριστικό είναι η παρουσία κάποιου όντος, το οποίο έρχεται να παραλάβει και να συνοδεύσει την ψυχή. Οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί γνωρίζουμε πολύ καλά ότι την ψυχή κατά την στιγμή της εξόδου μας θα την συνοδεύσει ο φύλακας άγγελος, τον οποίο έχουμε παραλάβει κατά το Άγιο Βάπτισμα μας. Αυτός και είναι εντεταλμένος από τον Κύριο να την παραδώσει σε Αυτόν.
Στις παραδόσεις άλλων λαών αναφέρονται ασαφώς «κάποια φωτεινά όντα». Στις πρωτόγονες θρησκείες των Ανατολικών- Ασιατικών λαών, όπου ο φόβος των πνευμάτων κυριαρχεί και η λατρεία τους σκοπό έχει κυρίως τον εξευμενισμό αυτών των πνευμάτων, εμφανίζονται οπτασίες που προκαλούν φόβο, αγωνία και κατάθλιψη. Π.χ στην Ινδία η συνήθης όραση είναι τα «γιαμντού», όπως ονομάζονται οι άγγελοι του θανάτου στον Ινδουισμό. Γράφει χαρακτηριστικά ο π. Σεραφείμ Ρόουζ: «Οι επιθανάτιες εμπειρίες φαίνεται ότι εξαρτώνται σε κάποιο βαθμό από αυτό που ο ετοιμοθάνατος αναμένει ή είναι προδιατεθειμένος να δει. Έτσι λοιπόν, οι Χριστιανοί των περασμένων αιώνων (αλλά και σήμερα), οι οποίοι έτρεφαν μια ζωντανή πίστη για την Κόλαση, και τους κατηγορούσε η συνείδηση κατά την ώρα του τέλους, συχνά έβλεπαν δαίμονες την ώρα του θανάτου τους».
Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει πως οι δαίμονες είναι πλάσματα της φαντασίας! Το αντίθετο, μάλιστα, είναι πραγματικές υπάρξεις. Οι Πατέρες της Εκκλησίας εφιστούν ιδιαίτερα την προσοχή μας, διότι ο διάβολος μέχρι την τελευταία στιγμή της ζωής προσπαθεί να ξεγελάσει και να παραπλανήσει τον άνθρωπο με σκέψεις, εντυπώσεις και πάθη λανθάνοντα. Διαβάζουμε λ.χ στον βίο της Αγίας Μαύρας (μάρτυς 3ου -4ου αι), η οποία ήταν σταυρωμένη εννέα μέρες με τον σύζυγο της Αγ.Τιμόθεο, ότι λίγο προ του τέλους της δέχθηκε δύο δαιμονικές οπτασίες, όπου ο διάβολος μετασχηματισμένος σε άγγελο φωτός, εμφανίστηκε δήθεν για να την ενισχύσει, προσφέροντας της μέλι και γάλα πάνω στον σταυρό της. Επίσης προ του τέλους του Αγ.Κυρίλλου του Φιλεώτου, ο Αντίδικος προσπάθησε να τον παραπλανήσει εμφανίζοντας του μία λαμπρά Θ.Λειτουργία, κάτι αντίστοιχο συνέβη στον Αγ. Συμεών τον Στυλίτη κ.ο.κ.
Και 4ον: Κοινή εμπειρία όλων αυτών των καταστάσεων είναι η είσοδος της ψυχής σε κάποιο τούνελ, στο βάθος του οποίου φαίνεται φως. Εκεί υπάρχουν «φωτεινά όντα», ωραίοι κήποι, φυτά, κ.λπ. Όλοι τότε έχουν μια υπέροχη αίσθηση, με κοινό χαρακτηριστικό τους πως δεν θέλουν να επιστρέψουν ξανά στη γη.
Στο σημείο αυτό έχουμε να κάνουμε την εξής παρατήρηση: Όχι ότι δεν υπάρχει πραγματικά ο Παράδεισος, για τον οποίο μας κάνουν λόγο η Αγία Γραφή και οι Πατέρες! Όντως υπάρχει, μας το διαβεβαιώνει αυτό ο Ίδιος ο Κύριος: «Τω νικώντι δώσω αυτώ φαγείν από του Ξύλου της Ζωής»(Αποκάλυψις). Ελλοχεύει όμως ο κίνδυνος για δαιμονική εξαπάτηση ,ιδίως κατά το πρώτο αυτό στάδιο της εξόδου της ψυχής από το σώμα. Και τούτο, επειδή μπορεί να λαμβάνει αυτή χώρα στον χώρο όπου κατοικούν οι «πεπτωκότες άγγελοι», ή όπως τους αποκαλεί ο Απ. Παύλος «τα πνευματικά της πονηρίας εν τοις επουρανίοις», (Εφεσίους 6:12) με τον επικεφαλής τους τον «άρχοντα της Εξουσίας του αέρος» , (Εφεσίους 2:2).
Στην εποχή μας μέσω διαδικτύου, όπου εύκολα μπορεί κάποιος να έχει πρόσβαση σε πλήθος σχετικών πληροφοριών, έχουν πληθύνει οι διάφορες «περίεργες εμπειρίες», οι «αγγελολογίες» κ.ά. . Όμως ελλοχεύει και ο κίνδυνος παραπλανήσεως. Γι’ αυτό χρειάζεται μεγάλη προσοχή, επειδή αυτές οι εμπειρίες, οι οποίες ακούγονται τόσο εύκολες, ευχάριστες και ιδανικές, δεν παύουν να εγκυμονούν πολλούς κινδύνους…
Οι απόκρυφες αυτές εμπειρίες φαίνεται πως ταυτίζονται με τα λεγόμενα «εξωσωματικά» ή «αστρικά» ταξίδια, τα οποία διατείνονται πως επιτυγχάνουν με διάφορες τεχνικές άτομα ενταγμένα σε αντίστοιχες ομάδες, όπως λ.χ μέσω του αποκαλουμένου «κβαντικού άλματος» της Νέας Εποχής, την δημιουργία ενός νέου τύπου ανθρώπου κα.. Υπάρχουν ακόμη πρακτικές πνευματιστών, μέντιουμ κ.ά., οι οποίοι ασχολούνται με επικλήσεις πνευμάτων, εμφανίσεις κεκοιμημένων (νεκρομαντείες) κ.ά. Όλα αυτά τα άτομα έρχονται σε επαφή με πραγματικές δαιμονικές δυνάμεις.
8. Η Ορθόδοξη Διδασκαλία
Στην Ορθόδοξη Διδασκαλία είναι σαφές ότι οι άνθρωποι μετά την έξοδο τους από τη ζωή πορεύονται προς την Αδέκαστη Κρίση του Θεού. «Έγκειται τοις ανθρώποις άπαξ αποθανείν, μετά δε ταύτα κρίσις». Ανάλογα με τις πράξεις, θα γευθούν οι άνθρωποι αμέσως και τα αποτελέσματα τους.
Η Εξόδιος Ακολουθία της Εκκλησίας μας δεν ωραιοποιεί τα πράγματα, δεν τα χρωματίζει, αλλά τα παρουσιάζει στην πραγματική τους διάσταση. Επισημαίνει την δυσκολία που θα αντιμετωπίσει η ψυχή κατά την άνοδο της προς τον Θεό, γι’ αυτό και η Εκκλησία μας τονίζει την μεγάλη σημασία και βοήθεια που λαμβάνει η ψυχή από τις προσευχές, τα μνημόσυνα, την μνημόνευση των ονομάτων στην Προσκομιδή, τη νηστεία και τις ελεημοσύνες .
9. Το κριτήριο αξιολογήσεως των εμπειριών
Από όλα όσα παραπάνω αναφέρθηκαν, γίνεται φανερό πως επι(μετα)θανάτιες εμπειρίες , οι οποίες ακούγονται γλυκερές και ανάλαφρες, είναι συνάμα και παραπλανητικές. Και τούτο επειδή δεν οδηγούν συνήθως την ψυχή του ανθρώπου που τις γεύεται σε ειλικρινή μετάνοια, κατά συνέπεια στη σωτηρία… Αν υποθέσουμε πως επιστρέψει η ψυχή στη γη- στις σπάνιες βέβαια εκείνες περιπτώσεις που αυτό μπορεί να γίνει- αλλά δεν αλλάξει σε τίποτα η ζωή του ανθρώπου, αφού όλα εκεί του ήταν ευχάριστα και ωραία, τότε δεν θα υπάρξει και πραγματική ωφέλεια του! Το κριτήριο της γνήσιας Ορθόδοξης πνευματικής εμπειρίας είναι ο συγκλονισμός της ψυχής, η αλλαγή του τρόπου ζωής, αυτό που με μια λέξη στην Εκκλησία ονομάζουμε μετάνοια, σε συνδυασμό με ταπεινό φρόνημα. Αυτή είναι η ασφαλής οδός, που οδηγεί τον άνθρωπο στον Θεό.
Λένε πως ο Άγιος Λάζαρος, ως Επίσκοπος Κιτίου(Λάρνακας της Κύπρου) μετά την Ανάσταση του, έχοντας περάσει όλα αυτά τα στάδια που προαναφέρθηκαν και με την πικρία του θανάτου που βίωσε, δεν γέλασε από τότε στη ζωή του! Μόνο μία φορά χαμογέλασε σαρκάζοντας την ανθρώπινη ματαιοδοξία, όταν είδε κάποιον να κλέβει μία στάμνα και να τρέχει με αγωνία για να ξεφύγει! Πολλά χρόνια πριν, σε κάποιο ορεινό χωριό, μου συνέβη το εξής περιστατικό: Συνάντησα στον δρόμο έναν ηλικιωμένο άνθρωπο να κουβαλάει ένα σακί με πατάτες. «Τι κάνεις παππού;» τον ρώτησα… Και τότε άκουσα από το στόμα του απλού αυτού ανθρώπου την θεολογικώτερη ίσως απάντηση : «Δεν βλέπεις παππά; Τόνα «χούμας»(=χώμα) κουβαλάει τάλλο «χούμας!».
Ο μεγάλος Ορθόδοξος Θεολόγος του 19ου αι. Ιγνάτιος Μπριαντσιανίνωφ γράφει, πως μόνον η Ορθόδοξη Χριστιανική διδασκαλία είναι σε θέση να δώσει επαρκείς εξηγήσεις στον άνθρωπο, για το τι ακριβώς συμβαίνει μετά τον θάνατο του. Στην Ακολουθία του Αποδείπνου προσευχόμαστε στον Θεό και παρακαλούμε την Υπεραγία Θεοτόκο με τις λέξεις: «…και εν τω καιρώ της εξόδου μου , την αθλίαν μου ψυχήν περιέπουσα και τας σκοτεινάς όψεις των πονηρών δαιμόνων πόρω αυτής απελαύνουσα…». Και στη συνέχεια παρακαλούμε: «Της απορρήτου δόξης καταξίωσον… ής και τύχοιμι Δέσποινα μου…τη Φιλανθρωπία του Μονογενούς Σου Υιού…».
Άς αρκεστούμε σε αυτά και άς αγωνιστούμε ο καθένας όπως μπορεί για τη σωτηρία του, με την ελπίδα ότι όλα τα άλλα μπορεί να τα «αναλάβει ο Καλός Θεός», όπως έλεγε και ο Άγιος Γέροντας Παϊσιος… Περιεχόμενα:
1.Εισαγωγή 2.Η επιλογή του ανθρώπου 3. Η στάση του ανθρώπου έναντι του μυστηρίου του θανάτου 4. Η χριστιανική θεώρηση της εξόδου της ψυχής εκ του σώματος 5. «Επιστημονικές» μαρτυρίες 6. Αντιλήψεις άλλων λαών και δογμάτων 7. Στάδια εμπειριών 8. Η Ορθόδοξη Διδασκαλία 9. Το κριτήριο της αξιολογήσεως των εμπειριών.
Βιβλιογραφία: (sic) στις σελίδες
