- Τὰ νεανικὰ χρόνια
Ὁ Ἰωάννης Καποδίστριας γεννήθηκε στοὺς Κορφούς (Κέρκυρα)1 τὸ 1776. Ὁ πατέρας του Antonio-Maria Capo d’Istria καταγόταν ἀπὸ τὴν παλαιὰ Ἰουστινούπολη τῆς Ἰστρίας (πόλη στὸ βάθος τῆς Ἀδριατικῆς), τὴν ὁποία, ὅταν προσάρτησαν οἱ Βενετσιάνοι στὴν Δημοκρατία τοῦ Ἁγίου Μάρκου, καθιέρωσαν ὡς Πρωτεύουσα τῆς Ἐπαρχίας καὶ τῆς ἔδωσαν τὸ ὄνομα Capo d’ istria (= ἀκρωτήρι τῆς Ἰστρίας).
Ἡ εὐσεβὴς μητέρα του Διαμαντίνα Γονέμη ἦταν Κυπριακῆς καταγωγῆς. Δύο ἀπὸ τὶς ἀδελφές του ἔγιναν μοναχὲς σὲ νεαρὴ ἡλικία. Ἡ Εὐφροσύνη στὴν Μονὴ Λιμποβίτισσας καὶ ἡ Εὐφημία στὴν Μονὴ
Ἁγίου Λουκᾶ Γουβιῶν.2
Σὲ ἡλικία 16 ἐτῶν τὸ ἀφηνιασμένο ἄλογό του σταμάτησε ἔξω ἀπὸτὴν θύρα τῆς Μονῆς Πλατυτέρας στὴν Κέρκυρα. Τὸ περιστατικὸ αὐτὸ ὁ Ἰωάννης τὸ θεώρησε ὡς θαῦμα τῆς Παναγίας. Τὰ γράμματα ποὺ ἔστελνε
στὸν πατέρα του ἀργότερα ἀπὸ τὸ Ἐξωτερικὸ συνήθως κατέληγαν μὲ τὴν φράση «…ἐπικαλοῦμαι τὰς δεήσεις καὶ τὰς εὐλογίας τοῦ ἱερομονάχου Συμεῶνος», ποὺ ἦταν ὁ ἡγούμενος τοῦ Μοναστηριοῦ ἴσως καὶ ὁ Πνευματικός του πατέρας.
- Σ.Σ1. Ἡ Κέρκυρα ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τῆς Δ΄ Σταυροφορίας (1203) εἶχε παύσει νὰ ἀποτελεῖ τμῆμα τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας.
- βλ. Ἑλένης Κούκκου «Ὁ Ἰωάννης Ἀ. Καποδίστριας – Ρωξάνδρα Σ. Στούρτζα», Ἐκδόσεις Πατάκη, Μάϊος 2004, σελ. 36 καὶ ἑπ
Τὸ φθινόπωρο τοῦ 1794, καὶ σὲ ἡλικία 18 ἐτῶν, ἔφθασε στὴν Padovaτῆς Ἰταλίας, γιὰ νὰ σπουδάσει στὸ περίφημο Πανεπιστήμιο «Μπώ». Ἐκεῖ γνωρίστηκε καὶ συνδέθηκε μὲ ἄλλους Ἕλληνες φοιτητές. Πάντα ὅμως στὴν ζωή του ὑπῆρξε συγκρατημένος καὶ μετριοπαθής. Μὲ τὴν ἐπιστροφὴ στὴν Πατρίδα του καὶ σὲ ἡλικία μόλις 21 ἐτῶν, εἶχε ἤδη ἀποκτήσει γνώσεις οὐσιαστικὲς καὶ τρία διπλώματα: Ἰατρικῆς, Φιλοσοφίας καὶ Νομικῆς.
Στὴν Κέρκυρα ἐξάσκησε γιὰ ἕνα διάστημα τὸ ἐπάγγελμα τοῦ γιατροῦ (καὶ μάλιστα τοῦ χειρούργου). Τότε ἵδρυσε τὸν Ἐθνικὸ Ἰατρικὸ Σύλλογο τῆς Κέρκυρας. Προσέφερε τὶς ἰατρικὲς ὑπηρεσίες του δωρεάν. Σχολιάζει ὁ Δ. Γατόπουλος σχετικά: «Σὰν νεαρὸς γιατρὸς ἦταν ὁ πιὸδημοκρατικὸς ἄνθρωπος τῆς Κέρκυρας, ποὺ δὲν ξεχώριζε καθόλου τοὺς φτωχοὺς ἀπὸ τοὺς πλούσιους καὶ τοὺς εὐγενεῖς. Διακρίθηκε γιὰ τὴν προθυμία του νὰ παρέχει φιλανθρωπικὲς ὑπηρεσίες ἀφιλοκερδῶς. Στὴν Κέρκυρα ἐντυπωσίαζε τοὺς πάντες μὲ τὶς σπάνιες φιλολογικὲς γνώσεις του, τὶς βαθυστόχαστες κρίσεις, ἀλλὰ καὶ τὴν φιλοσοφικὴ συγκρότηση τοῦ νοῦ του.»
Ἦταν ἡ ἐποχὴ ποὺ ὁ Ἀλῆ πασᾶς μὲ τὴν βοήθεια τῶν Γάλλων βομβάρδιζε τὴν Λευκάδα, ὅπου εἶχαν καταφύγει οἱ ξερριζωμένοι Σουλιῶτες.
Τότε ὁ νεαρὸς Καποδίστριας ἔδωσε πρῶτος τὸ παράδειγμα τῆς φιλοπατρίας. Μὲ τὴν παρακίνηση καὶ τὴν χειρωνακτικὴ ἐργασία του βοήθησε στὸ νὰ σκάψουν οἱ Ἕλληνες μία τάφρο καὶ ταμπούρια. Αὐτὴ ἡ ἄμυνα ἔσωσε τὴν Λευκάδα ἀπὸ τὴν μανία τοῦ Ἀλῆ πασᾶ.
2. Ἡ πολιτικὴ δράση του στὴν Κέρκυρα.Ἡ πρόσκληση τοῦ Τσάρου
Ὁ πατέρας τοῦ Καποδίστρια κατεῖχε σημαντικὴ θέση στὴν πολιτικὴ καὶ κοινωνικὴ ζωὴ τῆς Κέρκυρας. Ἦταν ἕνας ἀπὸ τοὺς 150 εὐγενεῖς ποὺ συμπεριλαμβάνονταν στὴν «Χρυσῆ Βίβλο» (Libro d’oro) ποὺ εἶχαν παραχωρήσει γιὰ τὴν Διοίκηση τῶν Ἑπτανήσων οἱ Βενετοὶ ἄρχοντες.
Σύντομα ὁ πατέρας, διακρίνοντας τὰ χαρίσματα τοῦ γυιοῦ, παραιτήθηκε ὑπὲρ αὐτοῦ στὰ πολιτικὰ πράγματα τῶν Ἑπτανήσων. Στὶς 5 Δεκεμβρίου τοῦ 1803 ψηφίστηκε τὸ νέο Σύνταγμα τῶν Ἑπτανήσων, πνευματικὸ δημιούργημα τοῦ Ἰωάννη. Σὲ αὐτὸ διαφαίνεται τὸ προοδευτικό, ἀλλὰ καὶ δημοκρατικὸ ἦθος του. Κατήργησε τοὺς τίτλους τῆς
εὐγενείας, θέτοντας ὡς ὅρο συμμετοχῆς στὰ Κοινὰ τὸ ὕψος τῶν εἰσοδημάτων ἑκάστου τῶν πολιτῶν. Γιὰ τὴν ἐποχὴ ἐκείνη ἡ πράξη αὐτὴ ἦταν πρωτοποριακή, πραγματικὰ ριζοσπαστικὴ καὶ ρηξικέλευθη.
Μὲ τὴν πάροδο τοῦ χρόνου ἡ φήμη τοῦ νεαροῦ πολιτικοῦ ἔφθασε μέχρι τὰ βάθη τῆς Ρωσσίας, στὰ Ἀνάκτορα τοῦ πανίσχυρου τότε Τσάρου Ἀλεξάνδρου. Ἡ Ρωσσία τὴν ἐποχὴ αὐτὴ εἶχε τὸν πρῶτο λόγο στὰ πολιτικὰ πράγματα τῶν Ἑπτανήσων. Ἔτσι δὲν ἄργησε νὰ ἔρθει ἡ πρόσκληση. Στὶς 15 Μαΐου τοῦ 1808 ὁ αὐτοκρατορικὸς πληρεξούσιος Γεώργιος Μοτσενῖγος μετέφερε στὸν Καποδίστρια τὴν πρόσκληση τοῦ Τσάρου, γιὰ νὰ μεταβεῖ στὴν ἀχανῆ ἐκείνη Χώρα. Μετὰ ἀπὸ ὥριμη σκέψη ὁ Ἰωάννης εἶπε τὸ μεγάλο «ναὶ» καὶ σὲ ἡλικία 32 ἐτῶν ξεκίνησε
τὸ δύσκολο καὶ περιπετειῶδες ταξίδι του. Τελικά, τὸ ἔτος 1809 ἐγκαταστάθηκε στὴν Ἁγία Πετρούπολη. Στὴν ἀρχὴ δυσκολεύτηκε πολύ. Εἶχε ἀρρωστήσει. Δὲν ἦταν εὔκολο ἀπὸ τὴν ἡλιόλουστη Κέρκυρα νὰ βρεθεῖ
στὴν καρδιὰ τοῦ Ρωσσικοῦ χειμῶνα! Σιγά-σιγά, ὅμως, ἄρχισε νὰ ἀναλαμβάνει δυνάμεις καὶ νὰ ἐγκλιματίζεται στὴν νέα κατάσταση.
Τότε ἄρχισαν νὰ γίνονται εὐρύτερα γνωστὲς οἱ ἐξαιρετικὲς γνώσεις καὶ οἱ ἱκανότητές του. Εἶναι ἡ ἐποχὴ ποὺ ξεκίνησε ἡ διπλωματική σταδιοδρομία του. Μὲ τὴν εὐστροφία τοῦ πνεύματος, τὴν εὐγένεια τοῦ χαρακτῆρα καὶ τὴν ἱκανότητά του στὶς διάφορες διπλωματικὲς ἀποστολές, δὲν ἄργησε νὰ κερδίσει τὴν εὔνοια τοῦ Τσάρου. Ἔτσι, ἔφθασε μέχρι τὸ ὑψηλὸ ἀξίωμα τοῦ Ὑπουργοῦ τῶν Ἐξωτερικῶν τῆς μεγάλης αὐτῆς Χώρας! Ἀρχίζει τότε νὰ
διαπρέπει στὸν διπλωματικὸ χῶρο πολλῶν Εὐρωπαϊκῶν Πρωτευουσῶν.
Τὸ ἄστρο του μεσουράνησε γιὰ ἑπτὰ ὁλόκληρα χρόνια στὸ διπλωματικὸ στερέωμα τῶν Εὐρωπαϊκῶν Χωρῶν!
Σὲ ὁλόκληρη τὴ ζωή του ὅμως ὁ Καποδίστριας ὑπῆρξε σοβαρὸς καὶ συγκρατημένος. Δὲν παρασύρθηκε ἀπὸ τὶς προκλήσεις τοῦ περιβάλλοντος. Παρέμεινε σταθερὸς στὶς οἰκογενειακὲς ἀρχές, τὶς παραδόσεις τοῦ
τόπου, ἀλλὰ καὶ στὴν ὀρθόδοξη πίστη του. Αὐτὲς οἱ ἀρχὲς διαφαίνονται στὰ γράμματά του, κυρίως σὲ ἐκεῖνα ποὺ ἔστελνε ἀπὸ τὴν Εὐρώπη στὸν πατέρα του. Σὲ κάποιο ἀπὸ αὐτά, ποὺ τοῦ ἔστειλε τὸ Πάσχα τοῦ 1811,
ἔγραφε: «Μεθαύριο, Μεγάλη Πέμπτη, θὰ ἐκπληρώσω τὰ θρησκευτικά μου καθήκοντα… Θὰ κοινωνήσω».
Ὁ Καποδίστριας διατηροῦσε πνευματικὲς σχέσεις μὲ τὸν ἐφημέριο τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Γεωργίου τῆς Βιέννης, λόγιο ἀρχιμανδρίτη Ἄνθιμο Γαζῆ, ποὺ ἦταν ὁ ἐκδότης τῆς ἐφημερίδας τῆς Βιέννης «Λόγιος Ἑρμῆς».
Ἡ ἀκεραιότητα τοῦ χαρακτῆρα του φαίνεται σὲ κάποιο ἄλλο γράμμα πρὸς τὸν πατέρα του: «Εἶμαι εὐχαριστημένος… Ἀντιστάθηκα στὶς πιὸ μεγάλες καὶ γοητευτικὲς προτάσεις… Μοῦ προσφέρθηκαν περισσότερες
ἀπὸ μία ὡραῖες ἀποκαταστάσεις. Τὶς ἀρνήθηκα χωρὶς δυσαρέσκειαν. Θὰ εἶχα γίνει Κροῖσος στὰ πλούτη, ἀλλὰ στοὺς ἀντίποδες. Θὰ εἶχα προχωρήσει κατὰ χίλια βήματα στὴ σταδιοδρομία μου, ἀλλὰ ἔξω ἀπὸ τὶς ἀρχές μου, ἀπὸ τὴν ἀτμόσφαιρά μας. Δὲν τὸ θέλησα καὶ οὔτε θὰ τὸ θελήσω ποτέ… Ἐλπίζω στὴν θεϊκὴ προστασία».
Σ.Σ1. Μερικοὶ ἰσχυρίζονται πὼς ὁ Καποδίστριας ὑπῆρξε μέλος κάποιας μυστικῆς ὀργανώσεως. Ἀπὸ τὰ κείμενά του δὲν προκύπτει κάτι τέτοιο. Τὸ ἀντίθετο: Φαίνεται ἡ βαθειὰ πίστη του στὸν Θεὸ καὶ τὸ ὀρθόδοξο φρόνημά του. Ἀργότερα, εὑρισκόμενος στὴν Αἴγινα, θὰ ἀπευθύνει ἐγκύκλιο στοὺς Δημοσίους Ὑπαλλήλους τοῦ Κράτους, μὲ τὴν ὁποία ἀπαγόρευε τὴν συμμετοχή τους σὲ ὁποιαδήποτε μυστικὴ ὀργάνωση. (Ἡ Φιλικὴ Ἑταιρεία, βέβαια, ἦταν διαφορετικὴ περίπτωση, καθ’ ὅσον ἦταν συνυφασμένη μὲ τὸν Ἐπαναστατικὸ Ἀγῶνα τῶν Ἑλλήνων).
3. Ὁ Καποδίστριας, ἡ Γαλλία καὶ ἡ Ἑλβετία
Ἡ διορατικότητα τοῦ Καποδίστρια καὶ οἱ διπλωματικές του ἱκανότητες φάνηκαν ἰδιαίτερα στὸν χειρισμὸ τῶν ὑποθέσεων ποὺ ἀφοροῦσαν τὶς δύο μεγάλες εὐρωπαϊκὲς χῶρες, τὴν Γαλλία καὶ τὴν Ἑλβετία.
Στὴν Εὐρώπη εἶχε ἀρχίσει ἤδη νὰ δημιουργεῖται κατὰ τὴν ἐποχὴ ἐκείνη μιὰ «Γενικὴ Συμμαχία» Κρατῶν, στὴν ὁποία συμμετεῖχαν ἡ Ρωσσία, ἡ Πρωσσία, ἡ Αὐστρία καὶ ἡ Ἀγγλία. Σκοπός της ἦταν ἡ «ἀνόρθωση τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ συστήματος». Ἡ Συμμαχία αὐτὴ μπορεῖ νὰ θεωρηθεῖ ὡς πρόδρομος τῆς «Ἱερᾶς Συμμαχίας» καὶ ὡς σκοπό της εἶχε νὰ τεθοῦν ὑπὸ τὴν προστασία της καὶ ἄλλα εὐρωπαϊκὰ Ἔθνη. Ἡ ἐπιδίωξη τῆς Συμμαχίας ἦταν νὰ ἀποτελέσει ἀνάχωμα στὶς ἐπεκτατικὲς βλέψεις τοῦ Μ. Ναπολέοντα καὶ τῆς «Δεσποτικῆς» Γαλλίας.
Μὲ τὴν ἧττα τοῦ Μ. Ναπολέοντα στὸ Βατερλώ στὶς 18 Ἰουνίου τοῦ 1815, οἱ Μεγάλες Δυνάμεις (Αὐστρία, Πρωσσία καὶ Ἀγγλία) προωθοῦσαν ἀπὸ κοινοῦ σχέδιο γιὰ τὸν διαμελισμὸ τῆς Γαλλίας, αὐτῆς τῆς μεγάλης χώρας. Συνάντησαν ὅμως ἕνα ἀπρόσμενο ἐμπόδιο μπροστά τους: τὸν Ὑπουργὸ τῶν Ἐξωτερικῶν τῆς Ρωσσίας Καποδίστρια, ὁ ὁποῖος εἶχε διαφορετικὴ ἄποψη. Τελικά, μὲ εἰσήγηση τοῦ Καποδίστρια, ἐφαρμόστηκαν ἤπια μέτρα στὴν ἡττημένη χώρα: τῆς ἐπιβλήθηκε μιὰ ἐλαφρὰ πολεμικὴ ἀποζημίωση. Ὁ ἴδιος ὁ Καποδίστριας βοήθησε στὴν σύνταξη τοῦ Γαλλικοῦ Συντάγματος. Ἔτσι ἀπομακρύνθηκε τὸ ἐνδεχόμενο διαμελισμοῦ τῆς Γαλλίας.
Ἡ περίπτωση τῆς Ἑλβετίας ὑπῆρξε διαφορετική. Αὐτὴ ἡ ὀρεινὴ χώρα ἦταν χωρισμένη σὲ καντόνια, στὰ ὁποῖα οἱ κάτοικοί της ὁμιλοῦσαν τέσσερις διαφορετικὲς γλῶσσες. Τὴν Ἑλβετία προσπαθοῦσε νὰ προσεταιρισθεῖ μὲ κάθε τρόπο ὁ Μ. Ναπολέων, ἀποβλέποντας στὴν προσχώρησή της στὴν μέχρι ἐκείνη τὴν στιγμὴ πανίσχυρη Γαλλία. Ὁ Γάλλος στρατηλάτης χρησιμοποίησε ὡς μοχλὸ στηρίξεως τῆς πολιτικῆς του τὴν δυσαρέσκεια τοῦ ἁπλοῦ λαοῦ ποὺ εἶχε προκληθεῖ ἀπὸ κάποιες ἄστοχες καὶ ἀκραῖες ἐνέργειες μερικῶν πλουσίων Ἑλβετῶν εὐγενῶν.
Τὴν ἐποχὴ αὐτὴ ὁ Τσάρος ἔστειλε τὸν Καποδίστρια στὴν Ἑλβετία, ἀναθέτοντάς του μιὰ δύσκολη καὶ λεπτὴ ἀποστολή: «Ἔπρεπε, μὲ κάθε τρόπο, νὰ ἀποτρέψει τὴν προσχώρηση αὐτῆς τῆς μεγάλης χώρας στὴν Δεσποτικὴ Γαλλία τοῦ Ναπολέοντα. Ταυτόχρονα νὰ τὴν βολιδοσκοπήσει μὲ σκοπὸ τὴν προσχώρησή της στὴν πλευρὰ τῆς «Γενικῆς Συμμαχίας». Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ θὰ συνεργαζόταν μὲ τὸν ὁμόλογό του Ὑπουργὸ τῶν Ἐξωτερικῶν τῆς Αὐστρίας. Δὲν ἔπρεπε, ὅμως, νὰ ὑπογράψει κανένα κείμενο χωρὶς τὴν προηγούμενη ἔγκρισή του».
Ἦταν ἡ πρώτη φορὰ ποὺ ὁ Καποδίστριας θὰ εἶχε τὴν εὐκαιρία νὰ ἀποκτήσει προσωπικὴ ἀντίληψη γιὰ τὶς πανοῦργες μεθοδεύσεις τοῦ κατοπινοῦ παντοδυνάμου Καγκελλαρίου τῆς Αὐστρίας καὶ μεγάλου ἀντιπάλου
του, τοῦ διαβόητου Μέττερνιχ. Τὸν Νοέμβριο τοῦ 1813 μεταβαίνει στὴν Ζυρίχη τῆς Ἑλβετίας. Μετὰ ἀπὸ διαβήματα καὶ ἀνοιχτὲς ὁμιλίες ὁ ἱκανὸς Ἕλληνας πολιτικὸς κατόρθωσε νὰ πείσει τὴν Ἑλβετικὴ Δίαιτα, ἡ ὁποία
καὶ τελικὰ ἀποδέχθηκε ἕνα σύστημα οὐδετερότητας τῆς χώρας. Ἡ Ἑλβετία δὲν ὑπέκυψε στὶς πιέσεις… Ἦταν ἕνα πρωτόγνωρο γιὰ τὴν Εὐρώπη πείραμα: νὰ ὑπάρχει ἑνιαῖα Διοίκηση σὲ μιὰ χώρα, στὴν ὁποία οἱ κάτοικοι μιλοῦσαν τέσσερις διαφορετικὲς γλῶσσες! Τότε ὁ Καποδίστριας κατέστησε τὴν Βέρνη ἡγετικὸ καντόνι ἐκείνης τῆς μοναδικῆς ὁμοσπονδίας.
Ξαφνικά δημιουργήθηκε μιὰ ἀπρόβλεπτη κατάσταση. Ὁ Αὐστριακὸς Ὑπουργὸς τῶν Ἐξωτερικῶν ἔφερε στὸν Καποδίστρια γιὰ ὑπογραφὴ ἕνα κείμενο στὸ ὁποῖο –ὑποτίθεται ὅτι– συμφωνοῦσε καὶ ὁ Τσάρος.
Η Διακοίνωση προέβλεπε τὴν μετακίνηση τῶν Συμμαχικῶν Στρατευμάτων,μέσω τοῦ ἐδάφους τῆς Ἑλβετίας.
Ὁ Καποδίστριας βρέθηκε σὲ πραγματικὰ δύσκολη θέση. Ἔπρεπεγρήγορα νὰ πάρει μιὰ ἀπόφαση. Δυνατότητα ἄμεσης ἐπικοινωνίας μὲτὸν Τσάρο δὲν ὑπῆρχε.Σ.Σ1 Νὰ παρακούσει τὶς ἐντολὲς τοῦ προϊσταμένου του ἢ ὄχι; Προτίμησε τὴν πρώτη λύση, ἡ ὁποία βασίστηκε στὸ πολιτικὸ ἔνστικτό του, ποὺ σκοπός του ἦταν –σὲ πρώτη φάση– ἡ διαφύλαξη τῆς Συμμαχίας. Κατόπιν, βλέπουμε… Ἔτσι, τὸν Δεκέμβριο τοῦ 1813 ὑπέγραψε τὸ κείμενο τῆς Διακοινώσεως.
Τὰ γεγονότα ποὺ ἐπἀκολούθησαν δικαίωσαν τὸν διορατικὸ Ἕλληνα πολιτικό: Τὴν ἑπόμενη ἡμέρα τὰ Αὐστριακὰ στρατεύματα εἰσέβαλαν στὸ ἔδαφος τῆς Ἑλβετίας. Ὕστερα ὅμως ἀπὸ μία Πανευρωπαϊκὴ κατακραυγὴ, ἀναγκάστηκαν νὰ ἐπιστρέψουν καὶ ὁ Ὑπουργός Ἐξωτερικῶν τῆς Αὐστρίας προέβη σὲ δημόσια ἀποδοκιμασία τῆς πράξεώς του! Μὲ αὐτὸ τὸν τρόπο –καὶ χάρις στὸν πανέξυπνο χειρισμὸ τοῦ Καποδίστρια– διαφυλάχθηκε ἡ οὐδετερότητα τῆς Ἑλβετίας.2
4. Ἡ διπλωματική του δράση. Τὸ συνέδριο τῆς Βιέννης
Ὁ Τσάρος Ἀλέξανδρος δὲν ἄργησε νὰ ἀντιληφθεῖ τὸν ἔξυπνο ἑλιγμὸ τοῦ Ὑπουργοῦ του, γι’αὐτό καὶ τὸν παρασημοφόρησε. Ἀπὸ τὸ σημεῖο ἐκεῖνο καὶ μετὰ διαφαινόταν πὼς εἶχε κερδηθεῖ ἡ ἐμπιστοσύνη του.
Αὐτὸ τὸ γεγονὸς θέλησε νὰ τὸ ἐκμεταλλευτεῖ ὁ ἄξιος Ἕλληνας, προκειμένου νὰ ἐπιτύχει τὴν παρέμβαση τοῦ Τσάρου γιὰ τὴν ὑπόθεση τοῦ λεγομένου «Ἑλληνικοῦ Ζητήματος». Ὅμως ὁ Ἀλέξανδρος ἀποδείχθηκε,
τελικά, «δίβουλος» καὶ «τρίβουλος», ὅπως λέει ὁ λαός…
Μετὰ τὴν ἧττα τοῦ Ναπολέοντα οἱ Μεγάλες Δυνάμεις συγκεντρώθηκαν γιὰ διαβουλεύσεις στὸ Παρίσι. Μόλις γιὰ 15 μέρες δὲν πρόλαβε ὁ Καποδίστριας (στὸ μεταξὺ εἶχε ἄλλη ἀποστολὴ) νὰ συμμετάσχει στὴν Συνθήκη τῶν Παρισίων. Ἐκεῖ ὁ ἄβουλος Τσάρος ὑπέκυψε στὶς ἔντονες πιέσεις τῆς Ἀγγλίας, στὴν ὁποία παραχωρήθηκε τὸ δικαίωμα τῆς στρατιωτικῆς κατοχῆς τῶν Ἰονίων νήσων.
Σ.Σ1. Ὁ τηλέγραφος δὲν εἶχε ἀκόμη ἐφευρεθεῖ.
Σ.Σ2. Ἀργότερα, τὸ 1848, ψηφίσθηκε τὸ πρῶτο Σύνταγμα τῆς Ἑλβετίας. Οἱ Ἑλβετοὶ τίμησαν τὸν Καποδίστρια γιὰ αὐτὴ τὴν προσφορὰ μὲ τὴν ἀνέγερση τοῦ ἀνδριάντα του σὲ κεντρικὴ πλατεῖα τῆς Γενεύης, ἐνῶ μερικὰ ἀπὸ τὰ Καντόνια της τὸν ἀνεκήρυξαν ἐπίτιμο Δημότη τους.
Ἦταν ἕνα δυσάρεστο γεγονὸς, ποὺ εἶχε προσπαθήσει νὰ ἀποτρέψει μὲ κάθε τρόπο ὁ Ἕλληνας διπλωμάτης, ὁ ὁποῖος καὶ πληγώθηκε ἰδιαιτέρως ἀπὸ αὐτὴ τὴν ἐξέλιξη τῶν πραγμάτων στὴν ἰδιαίτερη πατρίδα του. Ταυτόχρονα παραχωρήθηκε στὴν Μ. Βρετανία καὶ ἡ ἀπόλυτη κυριαρχία της στὴν Μάλτα, νησί μὲ ἰδιαίτερη στρατηγική θέση στην Μεσόγειο. Σ.Σ 1
Μὲ τὴν πτώση τοῦ Ναπολέοντα οἱ νικήτριες Δυνάμεις (ὅλη ἡ Ὑψηλὴ κοινωνία τῆς Εὐρώπης, θὰ ἔλεγε κανείς) συγκεντρώθηκαν τὸν Ὀκτώβριο τοῦ 1814 στὶς ὄχθες τοῦ «γαλάζιου Δούναβη». Ἐκεῖ ξεκίνησε τὶς ἐργασίες του τὸ θορυβῶδες Συνέδριο τῆς Βιέννης τοῦ 1815. Ὁ Καποδίστριας συμμετεῖχε μὲ τὴν ἰδιότητά του ὡς μέλους τῆς Ρωσσικῆς ἀποστολῆς. Εἶχε τὴν δυνατότητα νὰ συνομιλεῖ ἀπευθείας μὲ τὸν Ρῶσσο αὐτοκράτορα. Στὸ Συνέδριο ὁ Καποδίστριας βρέθηκε ἀντιμέτωπος μὲ τὶς ραδιουργίες τοῦ Μέττερνιχ καὶ τῆς «Ἱερᾶς Συμμαχίας», ποὺ ἀποσκοποῦσε στὴν καταδυνάστευση τῶν ἀδυνάμων καὶ καταπιεσμένων λαῶν τῆς Εὐρώπης (ἀνάμεσα στοὺς ὁποίους συγκαταλεγόταν βέβαια καὶ ἡ Ἑλλάδα). Ἡ πρόταση τοῦ Καποδίστρια ἦταν διαφορετική. Εἶχε ἤδη προτείνει στὸν Τσάρο νὰ ἡγηθεῖ μιᾶς Συνομοσπονδίας ὀρθοδόξων Κρατῶν, στὰ ὁποῖα θὰ συγκαταλεγόταν, βέβαια, καὶ ἡ ὑπόδουλη ἀκόμη Ἑλλάδα, μὲ σκοπὸ τὴν ἀποτίναξη τοῦ Ὀθωμανικοῦ ζυγοῦ καὶ τὴν ὁμαλὴ ἐνσωμάτωσή τους στὴν μεγάλη Εὐρωπαϊκὴ οἰκογένεια: «Γύρω ἀπὸ μία κοινὴν πατρίδα, τὴν Ἡνωμένην
Εὐρώπην», κατὰ τὴν ἔκφρασή του. Ἀντέδρασαν ὅμως ἔντονα ὁ Μέττερνιχ καὶ οἱ ἄλλοι Ἰσχυροί. Ἔτσι αὐτὴ ἡ πρόταση δὲν τελεσφόρησε τότε…
Στὸ ἴδιο Συνέδριο καὶ μὲ πρωτοβουλία τοῦ Καποδίστρια μπῆκε γιὰ πρώτη φορὰ στὴν «ἀτζέντα» τὸ θέμα «τῆς καταργήσεως τοῦ ἐπαισχύντου θεσμοῦ τοῦ δουλεμπορίου τῶν Μαύρων». Ἡ ἴδια ἀντίδραση ἀπὸ
τὴν Ἀγγλία, ποὺ εἶχε ἰδιαίτερα συμφέροντα στὴν περιοχὴ τῆς Ἀφρικῆς…
Σ.Σ1. Προσωπική μου ἄποψη εἶναι πώς, ἂν δὲν ὑπῆρχε ὁ Καποδίστριας, αὐτὸ θὰ
συνέβαινε καὶ στὴν περίπτωση τῆς Πατρίδας μας. Ἴσως εἶναι καὶ ὁ κυριώτερος λόγος ποὺ ἑρμηνεύει τὴν σφοδρή πολεμικὴ ἐναντίον τοῦ προσώπου του…
Στὸ Συνέδριο τῆς Aix-La-Chapell (=ἀρχαῖο «Ἀκυΐσγρανον») τὸ 1818 ὁ Καποδίστριας πρότεινε ἕναν «Γενικὸ Νόμο» ὑποχρεωτικὸ γιὰ ὅλα τὰ θαλάσσια Κράτη ποὺ θὰ καθόριζε καὶ «κοινὰ ληπτέα μέτρα κατὰ τῶν δουλεμπόρων» Σ.Σ1. Ξανὰ ἡ ἴδια πολεμική ἀπὸ τοὺς Ἄγγλους. Εἶχε ἀρχίσει πιὰ νὰ γίνεται ἐπικίνδυνος καὶ ἐνοχλητικός… Ὁ Καποδίστριας ὅμως ἐπανέρχεται. Στὸ ἴδιο Συνέδριο κατέθεσε «Ὑπόμνημα γιὰ μιὰ Πανευρωπαϊκὴ συνεργασία καὶ ἑνότητα μὲ τὴν συμμετοχὴ καὶ τῶν μικροτέρων Κρατῶν».Σ.Σ2
Αὐτὴ τὴν ἐποχή οἱ Ἄγγλοι ἔθεσαν θέμα στὴν Εὐρώπη γιὰ τὶς Ἑλληνικὲς Ἀρχαιότητες, προτείνοντας τὴν ἵδρυση στὴν Ἑλλάδα κάποιου Μουσείου γιὰ τὴν συγκέντρωσή τους (στὴν οὐσία ὅμως γιὰ νὰ τὶς σφετερισθοῦν). Ὁ Καποδίστριας ἀμέσως ἀντελήφθη τὸν πονηρὸ σκοπό τους. Μὲ ἔξυπνο τρόπο σκέφτηκε τότε νὰ στρέψει τὸ ἐνδιαφέρον τῶν Εὐρωπαίων ὄχι στὰ ἄψυχα (δηλαδὴ στὰ ἄψυχα μνημεῖα) ἀλλὰ στὰ ἔμψυχα, ποὺ ἦταν τὰ ἀμόρφωτα παιδιὰ τῆς Ἑλλάδος. Γι’ αὐτὸ τὸν σκοπὸ ἵδρυσε στὴν Βιέννη τὴν «Φιλόμουσο Ἑταιρεία», μὲ ἀπώτερο σκοπὸ τὴν μόρφωση καὶ καλλιέργεια τῶν Ἑλληνοπαίδων, πού -κατὰ τὴν ἔκφρασή του ἀποτελοῦσαν «τὸ ροδόχρουν ὄνειρο τῆς Ἑλλάδος». Διέθεσε γιὰ τὸν σκοπὸ αὐτὸ χρήματα καὶ ἀπὸ τὴν προσωπική του περιουσία. Ταυτόχρονα ἔγραψε σὲ πολλούς Ἕλληνες διδασκάλους, οἱ ὁποῖοι δίδασκαν τὰ Ἑλληνόπουλα στὰ σχολεῖα τῶν Εὐρωπαϊκῶν Κοινοτήτων σὲ πολλὲς Εὐρωπαϊκὲς χῶρες, τὰ ἑξῆς: «Χωρὶς πίστιν εἰς τὸν Θεόν, ἀγάπην εἰς
τὴν Πατρίδα καὶ ἐκμάθηση τῆς Ἑλληνικῆς γλώσσης, τὰ Ἑλληνόπουλα θὰ χαθοῦν στὶς ξένες χῶρες. Φροντῖστε, λοιπόν, νὰ διατηρεῖτε ἄσβεστες στὶς ψυχὲς τῶν μαθητῶν σας αὐτὲς τὶς ὕψιστες ἀξίες».3
Σ.Σ1. Ἐδῶ ὁ Ἕλληνας πολιτικὸς δίκαια θὰ μποροῦσε νὰ χαρακτηριστεῖ ὡς ὁ
ἐμπνευστὴς τῆς ἰδέας τοῦ θεσμοῦ τοῦ Διεθνοῦς Δικαστηρίου τῆς Χάγης.
Διευθέτηση τοῦ θέματος τοῦ δουλεμπορίου ἔγινε μετὰ ἀπὸ 67 χρόνια μὲ
τὸ Συνέδριο τοῦ Βερολίνου (1884-1885), ὅταν πιὰ τὰ γεγονότα τῆς Ἀφρικῆς
ἀνάγκασαν τὰ Εὐρωπαϊκὰ Κράτη νὰ δώσουν λύση στὸ θέμα.
Σ.Σ2. Καὶ μόνο ἡ ἐνέργεια αὐτὴ τοῦ Καποδίστρια μπορεῖ νὰ τὸν ἀνακηρύξει ὡς
πρόδρομο τῆς ἰδέας τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἑνώσεως! Τὸ διορατικὸ του βλέμμα
διέτρεχε τὸ μέλλον…
3.βλ. Ἑλένης Κούκκου, ὡς ἄνω. Φαίνεται πὼς ἡ «Φιλόμουσος Ἑταιρεία» τῆς Βιέννης ἀπετέλεσε τὸν πρόδρομο τῆς «Φιλικῆς Ἑταιρείας».
5. Ἡ παραίτηση
«Μεγαλειότατε, οὐδέποτε θὰ γίνω ὑπήκοός Σας, ἀλλὰ μόνον ὑπάλληλός Σας… Σᾶς δηλώνω ἐντίμως ὅτι ὁσάκις εὑρεθῶ πρὸ τοῦ τραγικοῦ διλήμματος νὰ ὑποστηρίξω τὰ συμφέροντα τῆς σκλαβωμένης Πατρίδος μου ἢ τὰ συμφέροντα τῆς ἀχανοῦς Αὐτοκρατορίας Σας, δὲν θὰ διστάσω οὔτε στιγμή: θὰ τεθῶ μὲ τὸ μέρος τῆς Πατρίδος μου… Εἶμαι Ἕλλην καὶ θὰ μείνω Ἕλλην γιὰ πάντα».
Μὲ αὐτὰ τὰ θαρραλέα λόγια (τὰ ὁποῖα ὑπενθύμισε πὼς τοῦ εἶχε δηλώσει κατά τὴν ἐποχὴ ποὺ ὁ Τσάρος τὸν εἶχε προσκαλέσει γιὰ νὰ ἀναλάβει τὰ ὑψηλὰ καθήκοντα τοῦ Ὑπουργοῦ τῶν Ἐξωτερικῶν τῆς ἰσχυρότερης μέχρι τότε Χώρας τῆς Εὐρώπης), ὁ ἔντιμος Ἕλληνας πολιτικὸς ὑπέβαλε γραπτῶς τὴν παραίτησή του ἀπὸ τὴν ζηλευτὴ θέση ποὺ κατεῖχε! Ἀναγκάστηκε νὰ καταφύγει σὲ αὐτὴ τὴν ἐνέργεια ἀπὸ τὴν στιγμὴ ποὺ διεπίστωσε τὴν ἀλλαγὴ τῆς Πολιτικῆς τοῦ Ἀλεξάνδρου πάνω στὸ Ἑλληνικὸ Ζήτημα. Πράγματι, τὸν αὐτοκράτορα τῆς Ρωσσίας εἶχε μοχθήσει καὶ τελικά τὸν ἔπεισε νὰ ἀλλάξει γνώμη, ὕστερα ἀπὸ συζήτηση κατὰ τὴν διάρκεια τοῦ Συνεδρίου τῆς Βιέννης, ὁ πανοῦργος Μέττερνιχ. Ὁ Τσάρος δὲν ἔκανε ἀποδεκτὴ τὴν παραίτηση τοῦ Ὑπουργοῦ του, ἐλπίζοντας μὲ τὸν καιρὸ νὰ τὸν μεταπείσει…
Τότε ἔφθασε γιὰ τὸν Καποδίστρια ἡ μεγάλη στιγμή. Ἀπεφάσισε νὰ ἐγκαταλείψει ὁριστικὰ τὰ μεγαλεῖα τῆς Ἁγίας Πετρουπόλεως. Ἀναχωρεῖ ἔτσι ἀπὸ τὴν Ρωσσία καὶ ἐγκαθίσταται στὴν Ἑλβετία. Νοικιάζει ἕνα ἁπλὸ δωμάτιο στὸν τρίτο ὄροφο μιᾶς ἁπλῆς κατοικίας (στὴν ὁδὸ Δημαρχείου 10) στὴν Γενεύη. Ἐκεῖ σφυρηλατήθηκε μιὰ εἰλικρινῆ
φιλία ἀνάμεσα στὸν Ἕλληνα πολιτικὸ καὶ τὸν Ἑλβετὸ Φιλέλληνα Τραπεζίτη Ἰωάννη Ἐϋνάρδο (Jean Gabriel Eynard, 1776-1863).
Εἶναι ἡ ἐποχὴ κατὰ τὴν ὁποία ὁ Καποδίστριας ἄρχισε νὰ δραστηριοποιεῖται ἔντονα. Γράφει συνεχῶς ἐπιστολὲς, τὶς ὁποῖες στέλνει στοὺς Ἕλληνες τοῦ Ἐξωτερικοῦ. Διενεργεῖ ἐράνους γιὰ τὶς ἀνάγκες τοῦ Ἔθνους, συγκεντρώνει χρήματα γιὰ τὸν Ἀγῶνα τῶν Ἑλλήνων. Γενικά θεωρεῖται ὡς πρωτοπόρος τοῦ Φιλελληνικοῦ κινήματος στὴν Εὐρώπη.
Κινεῖται συνεχῶς, μὲ ἐπισκέψεις στὶς Εὐρωπαϊκὲς Πρωτεύουσες. Δὲν παύει νὰ λέει εὐθαρσῶς τὴν γνώμη του πάνω στὰ φλέγοντα Εὐρωπαϊκὰ ζητήματα, ὅσες φορὲς ζητοῦν τὴν συμβουλή του μὲ ἐπιστολές οἱ Ρῶσσοι
πολιτικοὶ καὶ στρατιωτικοί. Πάντα τὸν θεωροῦσαν ὡς ἀξιόπιστη πηγή, γι’,αὐτὸ καὶ ὁ αὐτοκράτορας, προσδοκώντας στὴν ἐπιστροφή του, ἐξακολουθοῦσε να μὴν κάνει δεκτὴ τὴν παραίτησή του…
Στὸ μεταξύ τὸν Νοέμβριο τοῦ 1825 πέθανε ὁ ἄβουλος Ἀλέξανδρος καὶ ἀνέλαβε νέος Τσάρος τῆς Ρωσσίας ὁ Νικόλαος Α΄. Αὐτὸς ἐξακολουθοῦσε νὰ μὴν κάνει ἀποδεκτὴ τὴν παραίτηση τοῦ κορυφαίου Ἕλληνα διπλωμάτη. Τόσο τοὺς ἦταν ἀπαραίτητος! Τότε ὁ Καποδίστριας ἀναγκάστηκε στὶς 12 Δεκεμβρίου τοῦ 1826 νὰ στείλει ἀπὸ τὴν Γενεύη στὸν νέο Τσάρο τὸ περίφημο «Ὑπόμνημα» μὲ τὴν Αὐτοβιογραφία του, ἀπὸ τὸ ὁποῖο καὶ ἀντλοῦμε πολύτιμες πληροφορίες γιὰ τὴν ζωὴ καὶ τὴν δράση του. Ὕστερα ἀπὸ πολλὲς παρακλήσεις καὶ μόλις στὴν 5η συνεδρίαση τῆς 26ης Ἰουνίου τοῦ 1827 ὁ Τσάρος ἔκανε τελικά δεκτὴ τὴν παραίτησή του…
6. Ἡ πρόσκληση τῶν Ἑλλήνων καὶ οἱ προβληματισμοί
Τὴν στιγμὴ ἐκείνη ἡ Ἐπανάσταση τῶν Ἑλλήνων βρισκόταν σὲ μεγάλο κίνδυνο. Μόλις εἶχαν διαδραματιστεῖ τὰ θλιβερὰ γεγονότα τοῦ θανάτου τοῦ Καραϊσκάκη, τῆς καταστροφῆς τοῦ Φαλήρου καὶ τῆς πτώσεως τῆς
Ἀκροπόλεως. Ὁ Καποδίστριας ὅλα αὐτὰ τὰ εἶχε πληροφορηθεῖ…
Ἐκείνη τὴν ἐποχὴ ἐπισκέφτηκε ξανὰ τὴν Ἁγία Πετρούπολη. Τότε ἔλαβε μία ἐπιστολή, ποὺ τοῦ ἔστειλε ἡ Γ΄ Ἐθνοσυνέλευση τῶν Ἑλλήνων. Τὸ κείμενο ἔγραφε: «Ἐπροβλήθη νὰ ἐκλεχθεῖ Κυβερνήτης τῆς Ἑλλάδος
ὁ κόμης Ἰωάννης Καποδίστριας. Ἔγινε ὁμοφώνως δεκτὴ ἡ πρότασις». Ἔτσι ἀνέφερε τὸ θ΄ ἄρθρο τῆς Γ΄ Ἐθνικῆς Συνελεύσεως τῶν Ἑλλήνων, ποὺ στάλθηκε στὴν Ρωσσία ἀπὸ τὴν Ἐλλάδα στὶς 6 Ἀπριλίου τοῦ 1827.
Θὰ κυβερνοῦσε τὴν Ἑλλάδα γιὰ ἑπτὰ χρόνια, «κατὰ τοὺς καθεστῶτας Νόμους», ἔτσι ἔγραφε.
Αὐτὸ τὸ πολὺ τυπικὸ γράμμα τῆς Ἐθνοσυνελεύσεως ἔβαλε σὲ σκέψεις τὸν Καποδίστρια… Τότε παρεκάλεσε τὸν φίλο του Ἐϋνάρδο νὰ φροντίσει, ὥστε νὰ πάρει στὰ χέρια του τὰ ἐπίσημα ἔγγραφα τῆς
ἐκλογῆς του. Ἦταν ἡ μεγάλη ὥρα τῆς ζωῆς του. Γι’ αὐτὸ θὰ γράψει προφητικά, θὰ ἔλεγε κανείς, στὸν Ἑλβετὸ φίλο του, τὸν Ἐϋνάρδο: «Ἀγωνιῶ νὰ προγνωρίσω τί θέλω ἀπογίνει καὶ ἂν μοῦ ἔχει ὁρισθεῖ νὰ σηκώσω τὸν οὐρανόθεν ἐπικαταβαίνοντα εἰς ἐμὲ σταυρὸν μὲ τὴν ψῆφον τῆς Συνελεύσεως τῆς Τροιζῆνος… Ἡ κάθοδός μου εἰς τὴν Ἑλλάδα σημαίνει ἄνοδον εἰς τὸν Γολγοθᾶν μου…».1 Ὁ δρόμος γιὰ τὴν κάθοδο στὴν ἀγαπημένη του Πατρίδα, αὐτὸ τὸ «ἀπέραντο ἐρείπιο» κατὰ τὴν ἔκφρασή του, εἶχε πιὰ ἀνοίξει… Ἐμφανιζόταν ἀποφασισμένος νὰ σηκώσει τὸν βαρύ σταυρό του…2
Ὁ Καποδίστριας εἶχε λόγο νὰ παραμείνει στὴν Εὐρώπη. Δὲν ἦταν μόνο ἡ διεθνὴς ἀναγνώριση καὶ καταξίωση ποὺ ἀπελάμβανε! Ἦταν καὶ κάτι ἄλλο: Ἀπὸ καιρὸ διατηροῦσε ἕνα αἴσθημα μὲ μία ἐκλεκτὴ Ἑλληνίδα, τὴν Ρωξάνδρα Στούρτζα, κόρη τοῦ πάμπλουτου εὐγενῆ κτηματία τῆς Μολδαβίας Σκαρλάτου Στούρτζα. (Ἡ μητέρα της Σουλτάνα ἦταν θυγατέρα τοῦ Ἕλληνα ἡγεμόνα τῆς Μολδαβίας Κων/νου Μουρούζη.
1. βλ. Ἑλ. Κούκκου, σελ. 502.
Σ.Σ2. Δὲν εἶμαι σὲ θέση νὰ γνωρίζω ποιὸς ἄλλος ἀπὸ τοὺς (παλαιότερους καὶ νεώτερους) πολιτικούς μας εἶχε τὴν αἴσθηση –τὴν στιγμὴ ποὺ ἀνελάμβανε τὴν
Ἐξουσία στὰ χέρια του– πὼς πήγαινε γιὰ νὰ σηκώσει κάποιο σταυρό…
Ὁ ἀδελφός της Ἀλέξάνδρος κατεῖχε μεγάλη θέση στὴν Ρωσσικὴ Αὐλή: χρημάτισε μυστικός σύμβουλος δύο Τσάρων, τοῦ Ἀλεξάνδρου καὶ τοῦ Νικολάου. Ὁ ἴδιος ἀργότερα θὰ γίνει πολύτιμος φίλος καὶ συνεργάτης τοῦ
Κυβερνήτη).
Ἡ εὐγενὴς αὐτὴ ἀρχόντισσα εἶχε μεγάλη δράση στὴν περιοχὴ τοῦ ἀποδήμου Ἑλληνισμοῦ. Βοήθησε πολλοὺς Ἕλληνες, κυρίως στὴν Ὀδησσό, οἰκονομικὰ καὶ πνευματικά.Σ.Σ1 Μὲ τὰ προσόντα καὶ τὰ χαρίσματά της ἀνέβηκε
πολὺ ψηλά. Ἔγινε «Κυρία ἐπὶ τῶν Τιμῶν» τῆς αὐτοκράτειρας στὴν Ρωσσικὴ Αὐλή. Ὁ Καποδίστριας, σὲ ἔνδειξη τῶν εὐγενῶν αἰσθημάτων του, τῆς εἶχε χαρίσει ἕνα δαχτυλίδι, ποὺ τὸ φοροῦσε μέχρι τὸν θάνατό της Σ.Σ2.
Στὴν ἀλληλογραφία τους φαίνεται καθαρὰ ἡ εὐγένεια τῶν αἰσθημάτων τους. Σὲ μιὰ στολή του, ποὺ ἔστειλε ἀπὸ τὴν Ζυρίχη στὶς 4/16 Φεβρουαρίου 1814 μεταξὺ τῶν ἄλλων ὁ Καποδίστριας ἔγραφε: «Ὤ, Ρωξάνδρα! Δὲν μπορῶ
νὰ λησμονήσω τὴν χώρα ποὺ μὲ γέννησε, τοὺς γονεῖς μου, τοὺς τάφους τῶν προγόνων μου…». Ἐξωτερικεύοντας, ὅμως, καὶ τὴν ἐσωτερική του πάλη πρόσθεσε: «… Ἡ καλύτερη ἡμέρα τῆς ζωῆς μου θὰ εἶναι ἐκείνη,
κατὰ τὴν ὁποία θὰ μπορέσω νὰ σᾶς ἐκφράσω ὅλα ἐκεῖνα ποὺ αἰσθάνομαι καὶ σκέπτομαι γιὰ σᾶς…».
Ὁ Καποδίστριας εἶχε ἤδη ἀποφασίσει. Θὰ θυσίαζε τὴν προσωπική του ζωή, χάριν τῆς Πατρίδος! Ἀπὸ τὶς δύο ἀγάπες, κέρδισε ἡ δεύτερη. Εἶναι καὶ αὐτὸ ἕνα δεῖγμα τῆς αὐταπαρνήσεως καὶ τῆς μεγάλης θυσίας,
τὴν ὁποία ἔκανε αὐτὸς ὁ λαμπρός Ἕλληνας γιὰ τὴν Πατρίδα του
Σ.Σ1. Στὴν Ὀδησσὸ ἡ Ρωξάνδρα ἔκτισε ὀρφανοτροφεῖο. Στὰ ἀγροκτήματά της
ἀπασχολοῦσε μὲ ἐπιστημονικὴ καθοδήγηση Ἕλληνες γεωργούς, γιὰ νὰ μεταφέρουν ὕστερα τὶς γνώσεις τους στὴν Ἑλλάδα. Ἤθελε νὰ ἱδρύσει Ἐκπαιδευτικὸ Ἵδρυμα γιὰ τὰ κορίτσια. Μέσα στὸ τεράστιο κτῆμα της στὸ Μανζύρ
ἔκτισε καὶ ἕνα ὀρθόδοξο Γυναικεῖο Μοναστήρι. Τὰ κέρδη ἀπὸ τὶς ἀγροτικὲς
ἐπιχειρήσεις τὰ διέθετε γιὰ τὴν συντήρηση τῶν φιλανθρωπικῶν Ἱδρυμάτων,
ποὺ δημιούργησε ἡ ἴδια (βλ. Ἑλένης Κούκκου, Ἰωάννης Α. Καποδίστριας –
Ρωξάνδρα Σ. Στούρτζα. Μιὰ ἀνεκπλήρωτη ἀγάπη – Ἱστορικὴ Βιογραφία,
ἐκδ. Πατάκη, 8η ἔκδ., Μάιος 2004).
Σ.Σ2. Ὁ θάνατός της συνέβη στὶς 16 Ἰανουαρίου τοῦ 1844. Στὴν Ἐκκλησία τοῦ
Εὐαγγελισμοῦ στὴν Ὀδησσὸ ἔγινε ἡ κηδεία της. Ἀκολούθησαν συγκινητικὲς
σκηνές, ἀπὸ ἐκείνους ποὺ εἶχε εὐεργετήσει. Ὁ ἀδελφός της Ἀλέξανδρος
ἀνήγειρε λίγο μετὰ τὸν θάνατό της τὸν ὑπέρλαμπρο Ναὸ τῆς Ἀναστάσεως
στὴν Ὀδησσό
